Неабыякавыя краязнаўчыя нататкі, ці Дайсці да Беларусі...
На вялікі жаль, нататкі краязнаўцаў апошнім часам не вельмі часта з’яўляюцца ў СМІ. Я ўжо не кажу пра адметна-”векапомныя” публікацыі, за якія нам будуць вельмі ўдзячны нашчадкі. А з кожным годам ад нас адыходзяць у небыццё мудрагелістыя старажылы-суайчыннікі — гонар нацыі, з якімі мы так і не паспелі сустрэцца, пагутарыць, запісаць для гісторыі іх цікавыя ўспаміны. А інтэлект і памяць сівых суразмоўцаў — гэта шматлікія разгадкі і існуючых праблем сучаснасці...Нават многія настаўнікі школ Беларусі, якія і павінны быць прапагандыстамі і ўдзельнікамі нацыянальнага адраджэння, наогул не займаюцца краязнаўчай дзейнасцю, і нярэдка іх “дзейнасць” працякае толькі ў планах і справаздачах. На ўроках некаторыя педагогі сёння займаюцца не патрыятычным выхаваннем падрастаючага пакалення, а практычным “нацяжарваннем” з мэтай падрыхтоўкі да якаснай здачы ЦТ. А што за нацыя падрастае, якая не хоча сваім духам даходзіць да Беларусі, да асэнсавання яе неабсяжнай спадчыны, да ўсведамлення таленавітасці народа. Высокі бал — гэта зусім не сінонім высакароднай душы.
Мы, краязнаўцы, павінны і можам у XXI стагоддзі ўзвышаць свой голас, уздымаць набалелыя пытанні, ад якіх залежыць лёс беларускай культуры, а разам з тым і прэстыж нашай краіны ў свеце. Цяжка ўявіць сабе добрага чалавека без гісторыі, без кроўных сувязей з роднай зямлёй, без адчування сваіх вытокаў, без памяці, без роду! Таму вялікая ўвага ў навучальных установах павінна ўдзяляцца найперш эфектыўнай краязнаўчай дзейнасці. У школах павінны актыўна функцыянаваць краязнаўчыя гурткі і музеі, таму што менавіта яны фарміруюць грамадзянскую пазіцыю, нацыянальную годнасць, павагу да традыцый беларускага народа. Бо сапраўды — каб зразумець сучаснасць і прадбачыць будучыню, трэба вывучаць і даследаваць наша мінулае. У школьнага краязнаўства ёсць вялікія навучальныя і выхаваўчыя мэты і задачы: фармаваць пазнавальную актыўнасць моладзі, сістэматызаваць веды па краязнаўстве, прывіваць цікавасць да культуры роднага краю, натхняць творчую ініцыятыву моладзі, знаёміць з рознымі формамі народнай творчасці, выхоўваць высокія маральныя якасці. Самы лепшы сродак прывіць дзецям любоў да айчыны — каб гэта любоў была ў бацькоў і ў саміх педагогаў...
Вельмі добра, што ў нас ужо сталі традыцыйнымі краязнаўчыя чытанні, нават рэгулярна выдаюцца зборнікі гэтых чытанняў. Толькі шкада, што яны выдаюцца вельмі сціплымі накладамі, адразу ж робячыся бібліяграфічнай рэдкасцю. А гэта ж вельмі каштоўная літаратура, асабліва для ўстаноў адукацыі і культуры, для маладых спецыялістаў.
Я з юнацтва займаюся вывучэннем тапонімаў Беларусі. Мяне заўсёды цікавіла пытанне: чаму так, а не інакш названы тая ці іншая вёсачка ці мястэчка, рачулка, возера... Яшчэ са студэнцкіх гадоў краязнаўчыя даследаванні мне прыносяць вялікае задавальненне. I ў час шматлікіх вандровак па краіне мае блакноты папаўняюцца ўсё новымі і новымі запісамі, успамінамі старажылаў...
Краязнаўцы ў рэгіёнах нярэдка забываюць, што для краязнаўства іх старонкі істотна не толькі дробязнае, але і ўсебаковае вывучэнне роднай тэрыторыі, горада, вёскі, мястэчка. I нават ужо сабраныя рэчы, узоры, дакументы, помнікі нярэдка ў нас усё яшчэ не сістэматызаваныя, а толькі фармальна апісаныя.
Адзначу, што вельмі цікавая з’ява — царкоўнае краязнаўства. I прычым нярэдка менавіта храмы як архітэктурныя помнікі з’яўляюцца бадай адзіным сапраўдным духоўным упрыгожаннем роднага населенага пункта! А якіх прыхаджан яны толькі ні бачылі!
Не на належным узроўні ў нас і літаратурнае краязнаўства. Параўнальна рэдка праводзяцца экскурсіі па памятных літаратурных мясцінах, сустрэчы і перапіска з пісьменнікамі-землякамі, іх сваякамі і знаёмымі. Нярэдка мы ўзгадваем пісьменніка-земляка толькі тады, калі бачым у газеце ўжо некралог пра яго...
Края-знавец... Гэта гучыць не толькі ганарова, але і надзвычай адказна. Краязнавец не толькі сам павінен добра ведаць і даследаваць найбольш істотныя рэаліі Бацькаўшчыны, але і прапагандаваць, папулярызаваць нашу спадчыну ў моладзевым асяродку, натхняць абыякавых і пасіўных суайчыннікаў — ДАЙСЦІ ДА БЕЛАРУСІ!!! Мы забываем чамусьці, што менавіта краязнаўства мае надзвычай вялізнае грамадска-палітычнае, культурна-асветніцкае і патрыятычна-выхаваўчае значэнне.
Буду рады, калі гэты мой зварот закрануў за самыя эмацыянальна-балючыя кропкі вашай душы.
Канстанцін КАРНЯЛЮК,
педагог, краязнаўца.